Jak zdiagnozować niedobór żelaza i kwasu foliowego u osób z celiakią?
Celiakia, choroba autoimmunologiczna charakteryzująca się reakcją na gluten, często prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego. To uszkodzenie ma niestety swoje konsekwencje – upośledza wchłanianie wielu składników odżywczych, w tym żelaza i kwasu foliowego. Niedobory tych substancji są u osób z celiakią częste i mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, włączając anemię. Właściwa diagnostyka jest kluczowa, by móc skutecznie interweniować i poprawić jakość życia pacjentów.
Zanim przejdziemy do szczegółów diagnostyki, warto podkreślić, że objawy niedoboru żelaza i kwasu foliowego mogą być subtelne i łatwo je przypisać innym problemom. To właśnie dlatego, regularne badania kontrolne, zwłaszcza u osób z zdiagnozowaną celiakią, są tak istotne. Samo obserwowanie samopoczucia to często za mało.
W praktyce klinicznej diagnostyka niedoborów żelaza i kwasu foliowego u osób z celiakią to proces wieloetapowy, uwzględniający wywiad medyczny, badanie fizykalne oraz szereg badań laboratoryjnych. Interpretacja wyników tych badań, w kontekście celiakii, wymaga od lekarza dużej wiedzy i doświadczenia.
Objawy i Badania Laboratoryjne – Krok po Kroku
Pierwszym krokiem w diagnostyce jest oczywiście zwrócenie uwagi na objawy. Niedobór żelaza może objawiać się zmęczeniem, osłabieniem, bladością skóry i błon śluzowych, dusznością podczas wysiłku, wypadaniem włosów, łamliwością paznokci, a nawet zespołem niespokojnych nóg. Z kolei niedobór kwasu foliowego może powodować podobne objawy, ale dodatkowo mogą wystąpić problemy z koncentracją, drażliwość, owrzodzenia jamy ustnej, a w skrajnych przypadkach nawet depresja. Warto podkreślić, że nie wszystkie osoby z niedoborami będą miały wszystkie objawy. Czasem występują tylko pojedyncze, subtelne symptomy, które łatwo zlekceważyć.
Jeśli podejrzewasz u siebie niedobór żelaza lub kwasu foliowego (zwłaszcza jeśli masz celiakię), pierwszym krokiem powinno być umówienie się na wizytę u lekarza. Lekarz przeprowadzi wywiad, zapyta o Twoje objawy, dietę i historię medyczną. Następnie zleci odpowiednie badania laboratoryjne. Kluczowe badania to:
- Morfologia krwi: To podstawowe badanie, które pozwala ocenić liczbę czerwonych krwinek (erytrocytów), hemoglobiny (białka transportującego tlen) i hematokrytu (stosunek objętości krwinek do objętości krwi). Obniżone wartości tych parametrów mogą wskazywać na anemię. Ważne jest, by pamiętać, że w celiakii anemia może mieć różne przyczyny, nie tylko niedobór żelaza czy kwasu foliowego.
- Ferrytyna: Ferrytyna to białko magazynujące żelazo w organizmie. Jej poziom we krwi jest dobrym wskaźnikiem zapasów żelaza. Niski poziom ferrytyny zwykle świadczy o niedoborze żelaza, ale uwaga! W stanach zapalnych, które często towarzyszą celiakii, poziom ferrytyny może być fałszywie podwyższony. Dlatego interpretacja tego wyniku wymaga ostrożności.
- Żelazo i TIBC (Total Iron Binding Capacity): Badanie poziomu żelaza we krwi oraz TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza) pozwala ocenić, ile żelaza jest dostępne w organizmie i ile białek transportujących żelazo jest dostępnych do jego wiązania. Niski poziom żelaza i wysoki TIBC zazwyczaj wskazują na niedobór żelaza.
- Witamina B12 i Foliany: Badanie poziomu witaminy B12 i folianów (kwasu foliowego) we krwi jest kluczowe, aby ocenić, czy niedokrwistość wynika z niedoboru tych witamin. U osób z celiakią często występuje upośledzone wchłanianie zarówno kwasu foliowego, jak i witaminy B12.
- Badania w kierunku celiakii: Jeśli diagnoza celiakii nie jest jeszcze potwierdzona, lekarz może zlecić badania w kierunku celiakii, takie jak oznaczenie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) i przeciwko endomyzium (EMA). W przypadku pozytywnych wyników tych badań, konieczna jest biopsja jelita cienkiego w celu potwierdzenia diagnozy.
Interpretacja wyników badań laboratoryjnych u osób z celiakią wymaga uwzględnienia kilku czynników. Po pierwsze, jak już wspomniano, stany zapalne mogą wpływać na wyniki badań, zwłaszcza na poziom ferrytyny. Po drugie, konieczne jest wykluczenie innych przyczyn anemii, takich jak utrata krwi (np. z przewodu pokarmowego), choroby nerek czy inne choroby autoimmunologiczne. Po trzecie, trzeba wziąć pod uwagę dietę pacjenta i ewentualne przyjmowanie suplementów diety.
W przypadku stwierdzenia niedoboru żelaza lub kwasu foliowego, lekarz zaleci odpowiednie leczenie. Najczęściej stosuje się suplementację żelaza lub kwasu foliowego w postaci tabletek lub, w niektórych przypadkach, w postaci dożylnej. Ważne jest, aby suplementację prowadzić pod kontrolą lekarza, ponieważ nadmiar żelaza może być szkodliwy. Dodatkowo, kluczowe jest przestrzeganie diety bezglutenowej, co pozwoli na poprawę wchłaniania składników odżywczych z pożywienia. W niektórych przypadkach, mimo suplementacji, wchłanianie żelaza i kwasu foliowego może być nadal upośledzone. Wtedy konieczne może być rozważenie innych metod leczenia, takich jak podawanie żelaza dożylnie lub leczenie stanów zapalnych w jelicie.
Pamiętaj, że diagnostyka i leczenie niedoborów żelaza i kwasu foliowego u osób z celiakią to proces indywidualny i wymaga ścisłej współpracy z lekarzem. Nie bagatelizuj objawów i regularnie wykonuj badania kontrolne. Wczesne wykrycie niedoborów i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwoli Ci cieszyć się lepszym samopoczuciem i uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych. Należy również pamiętać, że suplementacja kwasem foliowym może wpływać na wchłanianie żelaza, dlatego dobór odpowiedniej dawki i monitorowanie obu tych pierwiastków jest kluczowe dla optymalizacji stanu odżywienia u osób z celiakią. Odpowiednia suplementacja, dostosowana do indywidualnych potrzeb, może znacząco poprawić jakość życia i zapobiec powikłaniom związanym z celiakią.
